Een almanak voor 1814 [2/3] – Evert Maaskamp

De almanak op de schoorsteenmantel van mijn vroegere huis

Het was een warme zomerdag en er was een antiekmarkt op het plein in Apeldoorn.
Bij een kraam lag een boekje, formaat Enkhuizer Almanak.
Het was dan ook een almanak: de ‘Almanak der Musen en Gratiën, aan Vriendschap, Liefde en Kunst gewijd, voor den jare 1814’.

Het boekje was na twee eeuwen nog steeds in goede staat en ik twijfelde. Echt, vals? Een nadruk was onlogisch. Dus een originele almanak voor het jaar 1814. Leuk, ik houd van boeken met een soort van leven en werd begerig, al kan ik niet uitleggen waarom ik zoiets moet hebben of moet hebben.
Het was niet eens duur, vond ik.
Ik ben slecht in afdingen, maar kreeg toch iets van de prijs af. Terwijl ik hebberig genoeg was geweest om de vraagprijs te betalen, zat ik nu weer met het onbehaaglijke gevoel dat er meer in had gezeten.
We ruilden geld en boek en ik liep naar huis met de almanak op zak.
Ik twijfel even of ik nu op zal schrijven, hoe ik naar huis huppelde. Zonnetje en dergelijke. Korte schaduwen. Klein zwerfvuil. Duif.

Niet alleen de leeftijd van het boekje had mij hebberig gemaakt.
Ik las voorin iets dat niet klopte met de herinnering aan mijn geschiedenisles van vroeger.
Het boekje was uitgegeven door E. Maaskamp, in 1813 gevestigd op de Place Napoléon te Amsterdam.
Zo heette de Dam in de late Franse tijd, las ik later.

Thuis zag ik in het boekje al die handige en stichtelijke zaken, zoals een jaaragenda met feest- en heiligendagen, de vertrektijden van Amsterdamse trekschuiten en postkoetsen, wat sentimentele plaatjes, uitleg over dansfiguren en voor eenentwintigste eeuwse ogen onleesbaar zoetsappige verhaaltjes over liefde enzo.
Het was een tijd met veldtochten, veldslagen, hongersnoden, er was geloof ik ergens ooit een jaar zonder zomer en veel mensen werden geplaagd door verschrikkelijke ziekten.
Dan wil je je wel iets anders.
Tot zover klopt het.

Maar wat doet bijvoorbeeld de verjaardag van onze Keizer in een almanak van 1814?
Was Napoleon dan niet eind 1813 verdreven?
De almanak moet zijn gezet en gedrukt voordat Napoleon uit Holland was verdreven en de uitgever was niet op zo’n omwenteling voorbereid.
Vreemd ook, dat met dit blokje papier in twee eeuwen nog geen kachel is aangemaakt.
Het boekje was immers onverkoopbaar. Je kon het zelfs niet meer weggeven als relatiegeschenk.
Het verdween naar een bergzolder en werd vergeten.

Ik was nieuwsgierig naar de uitgever, E. Maaskamp, en die blijkt anno vandaag googlebaar te zijn, er is zelfs een ietsepietsie eigen WIKI en hij heeft een ingang op DBNL.
De man heeft werkelijk bestaan en via het web kan men zich over hem een idee vormen.
In je eigen stoel met muis, toetsenbord, scherm en een beetje fantasie.

Evert Maaskamp is geboren in Vollenhove en maakt daar deel uit van de provinciale elite.
Hij wordt in Amsterdam portretschilder, tekenaar, graveur en dat alles niet al te best, maar hij was vooral uitgever en kunsthandelaar. Luxe uitgaven, kwaliteitsspul voor de bovenklasse.
Daarbij was Evert Maaskamp een beetje patriot, met de blik op Parijs, de Franse revolutie. Hij richt zijn hoop de Bataafse Republiek, op koning Lodewijk Napoleon en uiteindelijk keizer Napoleon.

Er is zelfs een verwijzing naar deze ene almanak ook op DBNL ‘Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1813’.
In negentiende eeuwse reclametaal wordt hier gesteld dat het zo’n geschikt Sinterklaasgeschenk zou zijn of anders écht iets als gift bij oud en nieuw! Zo’n complete almanak met ook nog eens al die verzorgde plaatjes, verhalen en gedichtjes en dansinstructies. State of the art.

Dit alles staat op het web, dus het boekje wat ik heb gekocht bestaat ook nog eens!

De uitgever en kunsthandelaar Maaskamp was in de Franse tijd als drukker meer dan loyaal aan het bewind geweest. Hij had er redelijk aan verdiend en was In latere ogen dan ook fout.
Als ik het goed begrijp kwam het na 1813 niet tot een grote zuivering onder collaborateurs als Maaskamp. Geen bloedvergieten, net zomin als bij de Bataafse Revolutie een paar decennia eerder.
Er waren nogal wat bestuurders met boter op hun hoofd en mensen (meelopers?) als Maaskamp werd het niet echt moeilijk gemaakt. Handel is handel, ook tijdens de Franse bezetting; daar is in Holland begrip voor.

Wel is Maaskamp in januari 1814 aangehouden en opgebracht onder begeleiding van 50 soldaten met geladen geweer, maar ook dit liep met een sisser af.
Hij wordt ergens genoemd als typisch voorbeeld van de windvaan, die zijn hernieuwde vaderlandsliefde en zijn oprechte koningsgezindheid toont hij door het (laten) maken van prachtig panorama van de Slag bij Waterloo voor het Amsterdamse publiek en hij geeft hierover ook een boek uit.

In de volgende jaren sappelt Maaskamp verder, totdat hij door de tijd en misschien de opkomst van de kleurenlithografie wordt ingehaald. Het gaat niet best met zijn kunsthandel, hij moet zijn huis verkopen en ik meen dat ik las van een faillissement, maar dat kan ik niet meer vinden.

Zoals alle mensen uit de 18e en 19e eeuw sterft hij tenslotte. In 1834 erft zijn echtgenote de schulden.

Ik vraag me af wat er na 1814 is gebeurd met de onbruikbare almanak.
Gelukkig voor mij: een gebruikte almanak overleeft het jaar zelden.
Ongeveer een eeuw later komt hij in handen van iemand die het zelfs waard vond zijn Ex Libris erin te plakken.

Hierover meer in het laatste vervolg.

<cliffhanger goes here: meer over Meersmans in deel 3 van 3>
Zie ook: “Napoleontische bestuurders in de Nederlandse en Franse restauratie (1813-1820)” van M.M. Lok, (2009, ISBN 9789035134058), deel V – Apologieën, pagina 203. Google maar!.

• Evert Maaskamp
• Napoleon
• Windvaan