Elske, Willemke en Klaske
Moeders, dochters; drie generaties van moederskant, geplukt van familiefoto’s. Hierbij een ouder zusje en twee echtgenoten voor vandaag maar even weggeknipt.
Mijn moeder (moeke Elske) en haar moeder (grootmoeke Willemke) zijn een eeuw geleden waarschijnlijk op dezelfde dag gefotografeerd in de achtertuin (Anjelierstraat?). Elske is een jaar of 10 en grootmoeke zo’n 35 jaar, net zo oud als mijn overgrootmoeder Klaske op haar foto zal zijn.
Ik ken een andere foto van moeke, tien jaar later, waar ze naast mijn vader staat. Ze is dan net klaar met de kweekschool, zonder kans op een baan als onderwijzeres in 1933.
Ze is verloofd en wil snel trouwen. Huis uit. Nu.
Liever was ze bibliothecaresse geworden, maar dat was niets voor dochters volgens haar vader, zelf destijds de man van de openbare leeszaal.
Op beide foto’s lacht ze echt, blij met het moment en dat doet me deugd. Ik herinner me dat ze later vaak lachte alsof.
Vóór die van overgrootmoeder Klaske ken ik geen foto’s van eerdere moeders.
Wel namen en datums bij dochters en moeders in akten van de burgerlijke stand of doop- en trouwboeken van de kerk.
Een moederstamreeks.
Dit lijstje weet ik nu: Elske Braaksma (*1913) dochter van Willemke Steenstra (*1887) dochter van Klaske Johannes Fokstra (*1860) van Tjitske Cornelis Rappée (*1831) van Klaaske Baukes Bijl (*1800) van Tjitske Sjoerds (*1759), dochter van ene Antje Jans. Die laatste heeft een in die tijd zeer algemene naam; misschien is het die ene Antje Jans uit 1726, dochter van Jeltje Allerts, dochter van weer een eerdere Antje. Namen, namen.
Allemaal zijn ze geboren in Leeuwarden en bijna allemaal wonen ze in straatjes nabij ’t Vliet, net buiten de oude stad. Sloppen. Steegjes. Rug-aan-rug-woningen. Arbeidersmeisjes, die met arbeidersjongens trouwen en arbeidersdochters krijgen. Bij trouwen, baren of sterven schrijft een man in een register of akte dat ze huisvrouw zijn of geen betrekking hebben, helemaal niks dus. Soms staat er bij een huwelijk nog even ‘arbeidster’ of ‘breister’.
De hier weggelaten mannen hadden weer wél benoemd werk: scheepstimmerman, klompenmaker, pakhuisknecht, turfdrager, gardenier, voerman, soldaat of gewoon simpelweg arbeider, dus algemeen inzetbare goedkope spierkracht.
Betaald werk van de vrouwen werd verzwegen, misschien stopte dat bij hun huwelijk, maar ik kan me zo moeilijk voorstellen dat ze zich dit konden veroorloven.
Moeders hebben banen tegenwoordig.
